Essay name: Nighantu (critical study)
Author:
Gopalakrishna N. Bhat
Affiliation: Karnatak University / Department of Sanskrit
This is an English study of the Nighantu and its commentary called the Nirukta by Yaska. The Nighantu is an ancient Sanskrit lexicon dealing with the words of the Vedic language. This essay presents a detailed analysis of the extant five chapters of this text and examines it's authorship, tracing meanings of words through Vedic texts by providing a comparative study involving Sayana's interpretations and connections with other texts like Amarakosa.
Fourth Adhyaya (chapter) of the Nighantu (study)
14 (of 40)
External source: Shodhganga (Repository of Indian theses)
Download the PDF file of the original publication
428 16
. हासमान�
[Ա
] 17. पुभि�
हासतिस्पर्धाया� परस्परेण हर्षमाणे वा � [ܲ�
hāsatispardhāyā� paraspareṇa harṣamāṇe vā | ] #.3.2.12.
सोमपानैः अभ्युद्यतै� अथवा गुणस्पाशनै� स्तुतिगतैः इत� दुर्गः �
. [somapānai� abhyudyatai� athavā guṇaspāśanai� stutigatai� iti durga� |
.] 10.9.9.12.
� पक्वम् [na pakvam ] " स्वपनम� इत्यवगम्यत� � . [svapanam ityavagamyate | .] 10.79.3.
द्वैधमित्युपपद्यते � मध्यमस्थान�, घुस्थाने इत्यर्थः � �. [dvaidhamityupapadyate | madhyamasthāne, ghusthāne ityartha� | �. ] 3. 17.5.
18. ससम्
[sasam
] 19. द्विता
[屹
] 20. ЯT:
21. वराह�
मेघार्� उपपद्यते �
- व्रात्या� लुब्धकाः इत्यर्थः [�
meghārtha upapadyate |
- vrātyā� lubdhakā� ityartha� ] 1 #.8.2.3.
इत्येत� नवगतमनेकार्थ� � �
[ityetada navagatamanekārtha� ca |
] 7.1.61.7.
यथ� अयमपीतर� वराह शब्द� छन्दसि
. [ⲹٳ ayamapītaro varāha śabda� chandasi
.] 8.77.10.1
वराह इत्युच्यते
आगिरसो ऽप� वराह� उच्यन्ते �
असुर� वराहरूपेणावस्थितम् इत्यप्युच्यत� �
[varāha ityucyate
āgiraso 'pi varāhā ucyante |
asura� varāharūpeṇāvasthitam ityapyucyate |
] "
माध्यमका देवगणा� वराह� उच्यन्ते �
[mādhyamakā devagaṇāḥ varāhava ucyante |
] 7.10.67.7.
यथ�
मरुत� वराहशब्देनोच्यन्ते � �. [ⲹٳ
maruta� varāhaśabdenocyante | �.] 1.88.5.
22. स्वसंराण� - स्वयमे� सरन्ति गच्छन्ति इत� स्वसराण्यहान� भवन्ति � [svasaṃrāṇi - svayameva saranti gacchanti iti svasarāṇyahāni bhavanti | ] 1.3.8.
1 23. FRIT!
24. अर्क�
कर्माण� सृजन्तीति अन्गुलयो भवन्ति �
अझ गुलिनामस्वपि पठितम् नि�. [첹�
karmāṇi sṛjantīti angulayo bhavanti |
ajha gulināmasvapi paṭhitam nigha. ] 2.2.58
* शर्य� इषवः [śaryā iṣava�] " इत्युपपद्यते �
पारमयीभि� इषुभिः �
शर� गृणाते� �
. [ityupapadyate |
pāramayībhi� iṣubhi� |
śara� gṛṇāte� |
.] 9.110.5.
इत्यनेकार्थम� � देवः अर्क शब्देन उच्यते � यत� यस्मात� देवमर्चन्त�
स्तोतारः � �. [ityanekārtham | deva� arka śabdena ucyate | yata� yasmāt devamarcanti
stotāra� | �.] 1.10.1.
