Essay name: Nighantu (critical study)
Author:
Gopalakrishna N. Bhat
Affiliation: Karnatak University / Department of Sanskrit
This is an English study of the Nighantu and its commentary called the Nirukta by Yaska. The Nighantu is an ancient Sanskrit lexicon dealing with the words of the Vedic language. This essay presents a detailed analysis of the extant five chapters of this text and examines it's authorship, tracing meanings of words through Vedic texts by providing a comparative study involving Sayana's interpretations and connections with other texts like Amarakosa.
Fourth Adhyaya (chapter) of the Nighantu (study)
32 (of 40)
External source: Shodhganga (Repository of Indian theses)
Download the PDF file of the original publication
446 87
°
कियेथा�
[쾱ٳ�
] 88.
भूमि�
-
[ū�
-
] '
89.
विष्पितः
-
[ṣpٲ�
-
] 90.
त॒प॑म्
[ٲ॒p॑m
] 1 91.
t
-
-
कियदप्युदकमपरिमाणं धा� धारयतीति कियद्व� मेघः �
[kiyadapyudakamaparimāṇa� dhā� dhārayatīti kiyadvā megha� |
] "कुममाण� वा धारयतीति क्रममाणध� मे� एव � दुर्गः �
कियत� अनवधुत परिमाणस्� बलस्� धाता � पद� |
क्रममाणं शत्रुबलं दधात्यवस्थापयत� इत� कियेथा� इन्द्र� � सा. |
�. [kumamāṇo vā dhārayatīti kramamāṇadhā megha eva | durga� |
kiyata� anavadhuta parimāṇasya balasya dhātā | padā |
kramamāṇa� śatrubala� dadhātyavasth貹yati iti 쾱ٳ� indra� | sā. |
�.] 1.61.12.
- भ्राम्यतेः संसारे भ्रामयित� � पंचाग्निविद्योक्ते� प्रकारेण �
भ्रामक� कर्मनिर्वाहक�- अग्निः इत्यर्थः � . [bhrāmyate� saṃsāre bhrāmayitā | paṃcāgnividyoktena prakāreṇa |
bhrāmaka� karmanirvāhaka�- agni� ityartha� | .] 1.31.16.
विप्राप्तः � व्याप्तितस्य कर्मणः � . [viprāpta� | vyāptitasya karmaṇa� | .] 7.60.7.
- तत� नः तुरापम�, तदस्माकं तुरीपमुदकम� � तूर्णमात्नोतीति �
-
[tat na� tur貹m, tadasmāka� turīpamudakam | tūrṇamātnotīti |
-
] 1 .1.142.10.
रा॒यिन� रापी इत� वा रासी इत� वा रपते� वा रसते� वा � दुर्गः �
रास्पिनस्य � रमते रस्तेर्व� शब्दनार्थस्य रास्� इत� भवति
[rā॒yina� rāpī iti vā rāsī iti vā rapate� vā rasate� vā | durga� |
rāspinasya | ramate rastervā śabdanārthasya rāspa iti bhavati
] 92.
�-जेति�
-
तदस्यास्तीति रास्थि स्तोत्रम� तद्वान� रास्पिनः स्तोता तस्य �
सायणभाष्यम� � �. [�-پ�
-
tadasyāstīti rāsthi stotram tadvān rāspina� stotā tasya |
sāyaṇabhāṣyam | �. ] 112.2.4.
1 - प्रसाधनकर्मा � � जस� यजमानोऽह� प्रसाध्याम� � वर्धयामीत्यर्थ� �
. [prasādhanakarmā | ma jase yajamāno'ha� prasādhyāmi | vardhayāmītyartha� |
.] 4.8.1.
93. . अजुनती - अजुरित्यपि �-जतेः भवति � अजुनीती अजुनयन�, अजुप्रज्ञो वा
वरुण� � �. [ajunatī - ajurityapi �-jate� bhavati | ajunītī ajunayana�, ajuprajño vā
varuṇa� | �. ] 1.90.1.
i
9.4. �
अतसू
[sa
ٲū
] +
प्राप्तवसू इत्यर्थः � अय� शब्द� द्वितीया द्विवचनान्तः हरी
[prāptavasū ityartha� | aya� śabda� dvitīyā dvivacanānta� harī
] 95.
हिनी�
-
अश्वी प्राब्दस्य विशेषण� � [īٲ
-
aśvī prābdasya viśeṣaṇa� | ] 7.8.13.27.
प्रहिणंत, प्रेरय� इत्यर्थः � प्रशब्देनार्थस्य सुतरां प्रकटन� भवतीति
भाष्यकारेण [prahiṇaṃta, prerayata ityartha� | praśabdenārthasya sutarā� prakaṭanā bhavatīti
ṣyṇa ] "प्� [pra] " शब्द� अध्याहृत� � सा � �. [śabda� adhyāhṛta� | sā | �.] 10.201.
* प्रहिणुत इत� [prahiṇuta iti ] "आप [貹] " उच्यन्ते केचित्
� इत� दुर्गः �
[ucyante kecit
| iti durga� |
] f
