Essay name: Nighantu (critical study)
Author:
Gopalakrishna N. Bhat
Affiliation: Karnatak University / Department of Sanskrit
This is an English study of the Nighantu and its commentary called the Nirukta by Yaska. The Nighantu is an ancient Sanskrit lexicon dealing with the words of the Vedic language. This essay presents a detailed analysis of the extant five chapters of this text and examines it's authorship, tracing meanings of words through Vedic texts by providing a comparative study involving Sayana's interpretations and connections with other texts like Amarakosa.
Fourth Adhyaya (chapter) of the Nighantu (study)
27 (of 40)
External source: Shodhganga (Repository of Indian theses)
Download the PDF file of the original publication
441
एकस्मिन्ने� निगम� निरूक्तम� � अन्ववायं अनवार्� सकलमित्यर्थः �
किमिदानीमिति चरते पिशुना�, अन्वेषमाणः इत्यर्थः � �. [ekasminneva nigame nirūktam | anvavāya� anavārya sakalamityartha� |
kimidānīmiti carate piśunātha, anveṣamāṇa� ityartha� | �. ] 7.104.24
42.
साդान॑म�
अभिषवस्य कर्तारम् | �. [॒mԲ॑m
abhiṣavasya kartāram | �. ] 1.18.1.
43°
अमवायम�
[ⲹ
] 440 किमीदिने
[쾱ī徱Ա
] 45.
अमवान्
[
] 460 अमॶवा
-
[ī
-
] 47.
दुरितम�
[duritam
] 48.
अप्व�
[豹
] 49.
अमति�
इत्यनवगतमनेकार्थ� � � अमात्यवा� नीति युक्तो विजयाय � वा
अभ्यमनवान्, रोगभूत� परेभ्य� भयदाता यायात् � स्ववान�,
आत्मवित्तवान� सुभृतसैन्य� यायात् विजयाय वा इत्यर्थः �
राज्ञा सह वर्तते इत्यमः अमात्य� � तद्वान� � यद्व� � अम�,
अमनं रोगः � शत्रूणां कर्तव्यै रोगैस्तद्वान� �
शत्रूणां रोगभूत� इत्यर्थः � सायण भाष्यम� �
. [پ�
ityanavagatamanekārtha� ca | amātyavāna nīti yukto vijayāya | vā
abhyamanavān, rogabhūta� parebhyo bhayadātā yāyāt | svavānu,
ātmavittavān subhṛtasainyo yāyāt vijayāya vā ityartha� |
rājñā saha vartate ityama� amātya� | tadvān | yadvā | ama�,
amana� roga� | śatrūṇāṃ kartavyai rogaistadvān |
śatrūṇāṃ rogabhūta� ityartha� | sāyaṇa bhāṣyam |
. ] 4. 4.1.
- क्रिमि� � यथापूर्वोक्तम् � रोगभूत� परेभ्य� गयदाता
क्रिमी� | [krimi� | yathāpūrvoktam | rogabhūta� parebhyo gayadātā
krimīva | ] 10.162.2.
�
- दुष्कृतम�, दुर्गतिप्रापकाणि कर्माण� � द्�.�. वे. [ī
- duṣkṛtam, durgatiprāpakāṇi karmāṇi | dra.a. ve. ] 12.2-288
ऋग्वेद� अय� शब्द� � वर्तते �
अपव्ययति � रोगज� तिर्वा भयजातिर्वा �
[ṛgvede aya� śabda� na vartate |
apavyayati | rogajā tirvā bhayajātirvā |
] 8. हे अपने पापाभिमानिनि देवत� [he apane pāpābhimānini devate ] 8 �. [�. ] 10.103.12.
N.Ì.3.2.5, QT.Ħ.7.44.
अमामयी मतिः � आत्ममयी यस्यमतिः असौं अमति� आदित्य� �
तस्य हि आत्मप्रकाशमयी मतिः � तै. सं. [amāmayī mati� | ātmamayī yasyپ� asau� پ� āditya� |
tasya hi ātmaprakāśamayī mati� | tai. sa�. ] 1.2.6.
अमति� इत� शब्द� ऋग्वेद� विद्यत� �
. [پ� iti śabda� ṛgvede vidyate |
.] 1.64.9, 1.73.20
परन्तु, यास्कै� नोद्वत� �
अमति� इत� रूपनाम, इत� सायण भाष्यम� � रूपनामसु पठितम् �
[parantu, yāskaina nodvata� |
پ� iti rūpanāma, iti sāyaṇa bhāṣyam | rūpanāmasu paṭhitam |
] 8 नि�. [nigha. ] 3.7.5.8
